Bugün KİBER MÜDAFİƏNİN 12 ADDIMI

1. Antivirus yükləyin və onu yeniləyin

Biz bu növ proqramı antivirus adlandırırıq, həqiqətən bütün zərərli proqramlara qarşı qoruyur. Ransomware fayllarınızı şifrələndirir və onları bərpa etmək üçün ödəniş tələb edir. Trojan atı proqramları etibarlı proqramlar kimi görünsə də, səhnə arxasında gizli məlumatları oğurlayırlar. Effektiv antivirus, bu və digər bir çox növ zərərlərin qarşısını alır. Nəzəri olaraq antivirusunuzun qorunmasını , arxa planda saxlamağı, yeniləmələri yükləməyi və s. müəyyən edə və unuda bilərsiniz.Praktikada, hər an nəzərdən keçirməlisiniz. Ən çox antivirus utilitləri hər şey qaydasında olduğunda yaşıl bir pankart və ya simvol göstərir.

Sadə bir antivirus və ya tam təhlükəsizlik dəstəyi seçmiş olsanız, hər il yeniləməlisiniz. Ən yaxşısı  avtomatik yeniləməyi qeyd etməkdir. Bəzi təhlükəsizlik məhsulları ilə bunu etmək zərərlərə pulsuz zəmanət verir. Əgər fərqli bir məhsula keçmək istəsəniz ,siz həmişə bundan imtina edə bilərsiniz.

2. Yüklədiyiniz Təhlükəsizlik Alətlərini araşdırın

Bir çox əla tətbiq və parametrlər cihazlarınızı və şəxsiyyətinizi qorumağa kömək edir, ancaq düzgün istifadə etmək üçün necə istifadə etdiyinizini yalnız dəyərləndirirsiniz. Özünüzü qoruduğunuz alətləri anlayarkən, həqiqətən, sizi qoruyanlara doğru uzun bir yol tutacaqsınız. Sizin antivirusunuz, potensial istənməyən proqramları, dəqiq zərərli olmayan, lakin faydalı bir şey etməyən cansıxıcı tətbiqləri qorumağa imkan verir. Həssaslıq parametrlərini yoxlayın və bu çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün konfiqurasiya olunduğundan əmin olun. Eyni şəkildə, təhlükəsizlik dəstəyiniz onları açana qədər aktiv olmayan komponentlər ola bilər. Yeni bir təhlükəsizlik məhsulunu quraşdırdığınızda, əsas pəncərənin bütün səhifələrinə keçin və ən azı parametrlərə nəzər salın. Antivirusunuzun konfiqurasiya və düzgün işlədiyinə tam əmin olmaq üçün AMTSO (Anti-Malware Testing Standards Organization) saytında təhlükəsizlik xüsusiyyətləri səhifəsinə baxa bilərsiniz. Hər bir xüsusiyyət yoxlama səhifəsi keçməmiş antivirus vasitələrini siyahıya alır. Əgər sizinkilər siyahıdan görünsə, lakin keçməzsə, texniki dəstəklə əlaqə saxlaya bilməli və bunun səbəbini bilməli.

3. Hər giriş üçün unikal şifrələrdən istifadə edin

Xakerlərin məlumatı oğurlamasının ən asan yollarından biri, bir mənbədən istifadəçi adı və şifrə birləşmələrinin bir hissəsini əldə etmək və başqa yerlərdə həmin eyni kombinasiyalardan istifadə etməkdir. Məsələn, xakerlər bir e-poçt provayderini hack edərək istifadəçi adınızı və şifrənizi aldıqlarını bildirək. Onlar eyni istifadəçi adı və şifrə birləşməsi istifadə edərək, bank saytlarına və ya böyük onlayn mağazalara daxil ola bilərlər. Bir məlumatın domino effektinə malik olmasını qarşısını almaq üçün ən yaxşı yolu, hər bir onlayn hesabınız üçün güclü, unikal bir şifrə istifadə etməkdir. Hər hesab üçün unikal və güclü bir şifrə yaratmaq insan üçün bir iş deyil. Buna görə bir şifrə meneceri istifadə edirsiniz. Bir neçə çox yaxşı şifrə menecerləri pulsuzdur və istifadə etməyə başlamaq üçün az vaxt aparır. Bununla yanaşı ödəniş şifrə menecerləri daha çox xüsusiyyət təklif edirlər. Şifrə meneceri istifadə etdiyiniz zaman yadda saxlamağınız üçün lazım olan tək şifrə, şifrə menecerinin özünü kilidləyən əsas şifrədir. Kiliddən çıxdıqda, şifrə meneceri avtomatik olaraq onlayn hesabınıza daxil olur. Bu, sizi ancaq daha təhlükəsiz saxlamaq üçün deyil, eyni zamanda səmərəliliyinizi və məhsuldarlığınızı artırır. Artıq girişinizi yazaraq və ya unudulmuş bir şifrə sıfırlamasının vaxt itirməsi ilə əlaqədar narahatlığınız yoxdur.

4. VPN əldə edin və istifadə edin

Bildiyiniz bir Wi-Fi şəbəkəsini istifadə edərək internetə qoşulduğunuz zaman hər hansı bir virtual fərdi şəbəkə və ya VPN istifadə etməlisiniz. Bir kofeyə gedin və pulsuz Wi-Fi şəbəkəsinə qoşulun. Bu əlaqənin təhlükəsizliyi haqqında heç bir şey bilmirsiniz. Bu şəbəkədə başqası, bilmədən, dizüstü və ya mobil cihazdan göndərilən faylları və məlumatları araşdıra və ya oğurlamağa başlaya bilər. Bir VPN,VPN şirkətinə məxsus bir server olsa da, internet trafikinizi şifrələyir. Yəni heç kəs , hətta pulsuz Wi-Fi şəbəkəsinin sahibi də məlumatlarınızı oğurlaya bilməz. Bu IP ünvanı vasitəsilə sizi təyin etmək və ya yerləşdirmək istəyən reklamçılar və izləyicilər sizing əvəzinizə VPN şirkətinin ünvanını görürlər. Daha ciddi bir qeyddə repressiv ölkələrdə jurnalistlər və aktivistlər VPN texnologiyasını təhlükəsiz şəkildə əlaqələndirmək üçün uzun müddət istifadə etmişlər.

5. İki Faktorlu autentifikasiyadan istifadə edin

İki faktorlu autentifikasiya biraz əziyyətli ola bilər, ancaq hesablarınızı daha təhlükəsiz edir. İki faktorlu kimlik doğrulaması o deməkdir ki, hesabınıza daxil olmaq üçün, sadəcə bir istifadəçi adı və şifrə deyil, başqa bir identifikasiya təbəqəsini də keçməlisiniz. Hesabdakı məlumatlar və ya şəxsi məlumatlar qiymətli olduqda və hesab iki faktorlu autentifikasiya təklif edirsə, onu təmin etməlisiniz. Gmail, Evernote və Dropbox, iki faktorlu autentifikasiya təklif edən onlayn xidmətlərin bir neçə nümunəsidir. İki faktorlu autentifikasiya şəxsiyyətinizi ən azı iki fərqli identifikasiya üsulu ilə yoxlayır: kimliyinizi təsdiq edən bir şey,sizə məxsus olan bir şey və ya bildiyiniz bir şey. Bildiyiniz bir şey, təbii ki şifrədir. Kimliyinizi təsdiq edən bir şey barmaq izi, və ya üz tanıma vasitəsi ilə doğrulama anlamına gələ bilir. Sizə məxsus olan bir şey cib telefonunuz ola bilər. Sizdən mətn vasitəsilə göndərilən kodu daxil etmək və ya mobil tətbiqdə bir təsdiq düyməsini vurmaq tələb edilə bilər. Sizə məxsus olan bir şey həmçinin fiziki Təhlükəsizlik Açarı ola bilər; Google və Microsoft  identifikasiyanın bu cür istiqamətində bir təkan elan etdilər.

6. Məcbur olmasa belə Şifrə kilidlərindən istifadə edin

Hər yerdə bir şifrə kilidi tətbiq edin. Smartfonunuzdakı bütün şəxsi məlumatları və əlaqələri düşünün. Şifrə kilidi olmadan getmək ağlasığmazdır.

Bir çox smartfon susmaya görə dörd rəqəmli PIN təklif edir. Mövcud olduqda biometrik identifikasiyası istifadə edin və dörd rəqəmli pin deyil, güclü bir şifrə təyin edin. Yadda saxlayın ki, Touch ID və ya ekvivalenti istifadə etsəniz, hələ də şifrə ilə doğrulaya bilərsiniz, buna görə də şifrə güclü olmalıdır. Müasir iOS cihazları altı rəqəmli seçim təklif edir; ondan imtina etməyin. Ayarlar> touch ID daxil olun və Şifrəni dəyişdir (və ya şifrəniz yoxsa, Şifrəni əlavə et) seçin. Lazım gələrsə köhnə şifrənizi daxil edin. Ekranda yeni kodu daxil etmək üçün Xüsusi Alfanümerik Kod-u seçin. Güclü bir şifrə daxil edin və sonra şifrə menecerinizdə təhlükəsiz bir qeyd olaraq qeyd edin.

7. "Smartphone" ilə ödəniş edin

Kredit kartı istifadə sistemi köhnəlmişdir və çox təhlükəsiz deyil. Bu sizin günahınız deyil, ancaq bununla əlaqədar bir şey edə bilərsiniz. Köhnə kredit kartı yerinə Apple Pay və ya  Android ekvivalentindən istifadə edin. Proqramlara gəldikdə minlərlə seçim var. Əslində mobil ödəniş tətbiqlərinin hamısı birbaşa var. Smartfonunuzu ödəmə cihazı kimi qurmaq adətən sadə bir prosesdir. Ümumiyyətlə, tətbiq əsaslı ödənişlərinizi geri yükləmək üçün istifadə edəcəyiniz kredit kartının şəklini çəkməklə başlayır. Və quraşdırma praktiki olaraq sona çatır; hazırsan. Bu proqramlar yalnız cari əməliyyatlar üçün yaxşı istifadə edilən identifikasiya kodunu yaradır. Smartphone app ilə ödəniş bir kredit kartı skimmeri tərəfindən məlumat oğurlamaq imkanını tamamilə aradan qaldırır. Bəzi smartfon ödəniş tətbiqləri oxşar birdəfəlik kodla onlayn ödəməyə imkan verir. Əgər sizin tətbiqiniz bunu etmirsə, kredit kartı provayderinizlə əlaqə saxlayın. Bank of America, məsələn, ShopSafe adlı bir proqrama sahibdir: Hesabınıza daxil olun, 16 rəqəmli nömrəni, təhlükəsizlik kodunu və "on-card" son istifadə tarixini yaradın və sonra bütün rəqəmlərin sona çatmasını istədiyinizdə vaxt təyin edərsiniz. Onlayn alış-veriş etdiyiniz zaman, real kredit kartınızın yerinə yeni müvəqqəti nömrələrdən istifadə edirsiniz və ödənişlər normal hesabınıza aparılır. Müddəti bitdikdən sonra müvəqqəti kart nömrəsi yenidən işləməyəcəkdir. Digər banklar oxşar xidmətlər təklif edirlər. Növbəti dəfə kredit kartı şirkətiniz və ya bankınız sizi yüksəltmələrinizi sınamağa və satmağa çağırır, bu zaman birdəfəlik istifadə kartı nömrələri barədə soruşun.

3D Secure Sistemi İnternetdə təhlükəsiz alış-verişi etmək imkanı yaradır. 3D Secure parolu olan kartla sahibindən başqa heç bir kəs İnternetdə ödəmə apara bilməz.

8. Hesabların müxtəlif növləri üçün fərqli elektron poçt ünvanları istifadə edin

Həm təhlükəsizliyi ilə bağlı olduqca mütəşəkkil, həm də metodik olan insanlar müxtəlif məqsədlər üçün fərqli elektron poçt ünvanlarını tez-tez istifadə edirlər. Bankınızdan iddia etdiyiniz bir e-poçtu yalnız sosial media üçün istifadə etdiyiniz hesaba gəlirsə,bu zaman siz bilirsiniz ki, o saxtadır.

Yoxlamaq istədiyiniz, lakin şübhəli təhlükəsizliyə malik olan və ya mesajları ilə spam göndərə biləcək tətbiqlər üçün qeydiyyatdan keçmiş bir e-poçt ünvanı saxlamağı düşünün. Xidmət və ya tətbiq təsdiq edildikdən sonra daimi e-poçt hesablarınızdan birini istifadə edərək qeydiyyatdan keçin. Xüsusi hesab spam almağa başlayırsa, onu bağlayın və yenisini yaradın. Bu Abine Blur və digər birdəfəlik e-poçt hesabı xidmətlərindən əldə etdiyiniz maskalı e-poçtların bir  versiyasıdır. Bir çox sayt sizin e-poçt ünvanınızı istifadəçi adınızla bərabərləşdirir, ancaq bəziləri istifadəçi adınızı seçməyinizə icazə verir.Hər dəfə müxtəlif istifadəçi adını istifadə etməyi düşünün - hey, şifrə meneceriniz onu xatırlayır! İndi hesabınıza daxil olmaq istəyən biri həm istifadəçi adı və həm də şifrəni tapmalıdır.

9. Brauzerinin “Keş” hissəsini təmizləyin

Brauzerinizin gizli yerinin sizin haqqınızda nə qədər bildiyini heç vaxt dəyərsizləşdirməyin. Yadda saxlanılan  məlumatlar və veb tarixçəsi ev ünvanı, ailə məlumatları və digər şəxsi məlumatları göstərə bilər.

Web tarixinizdə gizli ola biləcək məlumatları daha yaxşı qoruya bilmək üçün brauzer məlumatlarını sildiyinizdən və brauzerinizin tarixini müntəzəm olaraq təmizlədiynizdən əmin olun. Bu asandır. Chrome, Edge, Firefox, Internet Explorer və ya Opera-da silmək istədiyiniz brauzer məlumatlarının elementlərini seçməyə icazə verən dioloq yaratmaq üçün sadəcə Ctrl + Shift + Del düyməsini basın.

10. Brauzerlərdə "Şifrəmi Saxla" funksiyasını söndürün

Brauzerinizin sizin haqqınızda nələr biləcəyindən bəhs edən bir çox brauzerdə daxili şifrə idarə həllini tapır. Biz PCMag-da bunları məsləhət bilmirik. Şifrənin qorunmasını şifrə idarəediciləri hazırlayan ekspertlərə buraxmağın ən yaxşısı olduğunu düşünürük. Bu haqda düşün. Bir üçüncü şifrə şifrə meneceri qurduğunuzda, adətən brauzerinizin yaddaşından şifrənizi daxil etməyi təklif edir. Şifrə meneceri bunu edə bilirsə, bəzi zərərli proqramların da eynisini edə biləcəyindən əmin ola bilərsiniz. Bundan əlavə, şifrənizi tək bir mərkəzi şifrə menecerində saxlamaq bütün brauzerlər və cihazlar arasında istifadə etməyə imkan verir.

11. Klikləmə tələsinə görə "ova" çevrilməyin

İnternet həyatınızı güvənə almağın bir parçası kliklədiyiniz şeylər haqqında ağıllı olmaqdır. Klikləmə tələsi ancaq bəzi videolar və cəlbedici başlıqlara aid deyil. Həmçinin e-postdakı linklər,mesajlaşma tətbiqləri,Facebook-daki linklər daxildir. Kimlik ovu linkləri , kimlik məlumatlarınızı verməyiniz üçün sizi aldatmaq ümidi ilə güvənli web saytları olaraq masqalanırlar. Drive yükləmə səhifələri,zərərli virusların avtomatik olaraq cihazınıza yüklənməsinə və yayılmasına səbəb ola bilər. E-poçt və ya mətn mesajlarındakı linklər,əmin olduğunuz bir mənbədən gəlməzsə onları klikləməyin. Bundan sonra da ehtiyatlı olun; etibarlı mənbəyiniz təhlükəli ola bilər və ya mesaj səhv ola bilər. Eyni şeylər dostlarınızdan gələn mesajlarda belə sosial mediya səhifələrində linklər üçün keçərlidir. Əgər mesaj sosial media dostunuzun üslubundan fərqli görünsə, bu hack ola bilər.

12. Sosial Media gizliliyini qoruyun

Cambridge Analytics tərəfindən toplanan Facebook Verilənləri təlaşdadır. Əgər tətbiqi yükləməkdən çəkinmək üçün kifayət qədər ağıllı olsaydınız, tədqiqatçılar şəxsi məlumatınızı birbaşa qəbul edə bilməzdilər, ancaq ehtiyatsız dostlarınız vasitəsilə bəzi təfsilatlar əldə edə bilərlər. Sosial media nəhəngini sənin haqqında nə bildiyini görmək üçün Facebook məlumatlarını yükləyə bilərsən. Xüsusilə sosial media hesabınıza giriş tələb edən sorğu-suallarda müntəzəm olaraq klikləməyi bacaran şəxssinizsə, bu, tamamilə göz açıcı ola bilər. Həqiqətən hansı Marvel qəhrəmanı (və ya pis adam)olduğunuzu bilməyinizə ehtiyac yoxdur.  Paylaşım platformasını tamamilə silməklə Facebook-a gedən məlumatların həcmini kəskin şəkildə azaltmaq olar. Bunu etdikdən sonra, dostlarınız şəxsi məlumatlarınızı sızdıra bilmir. Siz tətbiqləri istifadə edə bilmədiyiniz üçün tətbiqlərdə məlumatları itirmə bilməzsiniz. Və  başqa saytlara daxil olmaq üçün Facebook-u istifadə edə bilməzsiniz .

© İKT LAB Tətbiq və Tədris Mərkəzi 2024
  • |